Podatek od nadwyżki mienia – nierówny dział spadku

Nierówny dział spadku często wynika z aktualnych potrzeb i możliwości spadkobierców, a gdy zgodzą się oni, co do działu, odbywa się on bez spłat i dopłat. Choć fiskus widzi w tym okazję do opodatkowania nadwyżki mienia, to sądy skutecznie ograniczają jego zapędy.

Podział spadku

Najczęściej mamy do czynienia z sytuacją, w której zmarły nie pozostawia testamentu lub testament nie jest sporządzony u notariusza. Testament w formie aktu notarialnego umożliwia przekazanie konkretnych składników majątku wskazanym osobom.

Zatem, gdy mamy do czynienia ze spadkiem bez stosownych zapisów w testamencie dziedziczenie dotyczy wszystkich spadkobierców w częściach, np. 1/3, 2/5 itp.

Spadkobiercy mogą podzielić spadek zgodnie z art. 1037 par. 1 kodeksu cywilnego, tj. „Dział spadku może nastąpić bądź na mocy umowy między wszystkimi spadkobiercami, bądź na mocy orzeczenia sądu na żądanie któregokolwiek ze spadkobierców”.

Nierówny dział spadku

Przykładem nierównego działu spadku może być sytuacja pewnej podatniczki. Wraz z synem siostry jej matki odziedziczyła w równych częściach po 50% wartości spadku, w którego skład weszły 2 nieruchomości:

– zabudowana nieruchomość o szacunkowej wartości ok. 137.000 zł,

---

– niezabudowana nieruchomość o szacunkowej wartości ok. 43.000 zł.

---

Nieruchomości te nie stanowią gospodarstwa rolnego, a ich łączna szacunkowa wartość wynosi ok. 180.000 zł. W rezultacie łączna szacunkowa wartość udziałów w spadkach każdego ze spadkobierców wynosi ok. 90.000 zł.

Spadkobiercy planują dokonać działu obu spadków poprzez złożenie wniosku do sądu i zawarcie ugody sądowej. Spadkobiercy chcą tak podzielić oba spadki, aby kobieta otrzymała zabudowaną nieruchomość o wartości 137.000 zł, stanowiącą 76% łącznej wartości obu spadków, a mężczyzna – niezabudowaną nieruchomość o wartości 43.000 zł, stanowiącej 24% łącznej wartości obu spadków. W rezultacie spadkobierczyni otrzyma 26% łącznej wartości obu spadków ponad swój udział, tj. część o wartości ok. 47.000 zł. Podział odbędzie się bez jakichkolwiek spłat i dopłat.

Nadwyżka mienia a podatek

Stanowisko organów skarbowych w tym względzie jest łatwe do przewidzenia. Zgodnie z ich interpretacją przepisów podatkowych nadwyżka mienia dziedziczonego w spadku (przypomnijmy, że chodzi tu o nieruchomości) mieści się w katalogu tzw. „przychodów z innych źródeł” (art. 10 ust. 1 pkt 9 i art. 20 ust. 1 u.p.d.o.f.

Zdaniem fiskusa wartość takiego przysporzenia  „określa się na podstawie cen rynkowych stosowanych w obrocie rzeczami lub prawami tego samego rodzaju i gatunku, z uwzględnieniem w szczególności ich stanu i stopnia zużycia oraz czasu i miejsca ich uzyskania”, zgodnie z art. 11 ust. 2 wspomnianej ustawy. W przypadku spadkobierczyni z przykładu nadwyżka mienia miałaby wartość  ok. 47.000 zł.

Sądy mają jednak więcej wątpliwości niż urzędnicy skarbówki. Zdaniem Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Łodzi w innej sprawie, spadkobiercy, którzy rozliczają podatek od spadków i darowizn nie powinni po raz drugi być opodatkowywani z tytułu podziału spadku. Byłoby to niezgodne z art. 84 konstytucji.

Nie wszystko jest innym źródłem przychodów

W sprawie naszej spadkobierczyni wypowiedział się  Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie w wyroku z 30 stycznia 2014 r., sygn. akt III SA/Wa 2466/13 oraz  Naczelny Sąd Administracyjny w Warszawie w wyroku z 21 kwietnia 2016 r., sygn. akt II FSK 1575/14. Oba sądy były zgodne co do braku spójności w stanowisku fiskusa:

„zdaniem organu sporne przysporzenie należy kwalifikować do przychodów, o których mowa w art. 11 ust. 2a pkt 4 u.p.d.o.f., tj. innych nieodpłatnych świadczeń niż wymienione w art. 12 ust. 2a pkt 1 – 3 u.p.d.o.f. Pkt 4 w art. 12 ust. 2a u.p.d.o.f. obejmuje niewymienione w pkt 1-3 „pozostałe przypadki” świadczeń, które zatem nie są: usługami wchodzącymi w zakres działalności gospodarczej dokonującego świadczenia (pkt 1); usługami zakupionymi (pkt 2); udostępnieniem lokalu lub budynku (pkt 3).

Z kolei w końcowym fragmencie uzasadnienia skargi kasacyjnej organ podniósł, że wartość nieodpłatnego świadczenia, o którym mowa we wniosku o wydanie interpretacji prawa podatkowego (26% ponad należny udział), należy ustalić według art. 11 ust. 2 u.p.d.o.f., tj. na podstawie cen rynkowych stosowanych w obrocie rzeczami tego rodzaju. Przepis art. 11 ust. 2 u.p.d.o.f. dotyczy tzw. „świadczeń w naturze”.

Prezentowane w skardze kasacyjnej stanowisko organu interpretacyjnego nie jest spójne. Z jednej bowiem strony uznaje on, że wnioskodawca uzyskał przychód podatkowy kwalifikowany do „innych nieodpłatnych świadczeń” (art. 12 ust. 2a u.p.d.o.f.), a z drugiej, że uzyskał „świadczenie w naturze” (art. 12 ust. 2 u.p.d.o.f.)….

W ocenie rozpatrującego sprawę składu orzekającego, brak jest jakichkolwiek argumentów merytorycznych, co do kwalifikacji uzyskanego przez spadkobiercę świadczenia w wyniku działu spadku, ponad jego udział spadkowy do „innych nieodpłatnych świadczeń”, o których mowa w art. 11 ust. 2a u.p.d.o.f.”.